Z dniem 18 października 2015 roku weszły w życie nowe przepisy zmieniające podstawowe zasady odpowiedzialności za długi spadkowe. Dla spadków otwartych po tej dacie wprowadzono jako regułę przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Do tej pory zasada ta dotyczyła jedynie określonego kręgu podmiotów, głównie osób małoletnich oraz osób prawnych.
W przypadku pozostałych spadkobierców brak złożenia oświadczenia w kwestii przyjęcia lub odrzucenia spadku w sześciomiesięcznym terminie liczonym od chwili śmierci spadkodawcy uznawany był za przyjęcie spadku wprost, a więc bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe.
W konsekwencji zdarzało się, że spadkobierca ponosił odpowiedzialność za długi spadkowe z całego swojego majątku z uwagi na niezłożenie w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku lub o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W nowym stanie prawnym, wprowadzonym ustawą z 20 marca 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U 2105 poz.539) brak złożenia oświadczenia w terminie sześciu miesięcy od dnia śmierci jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.
Konsekwencją wprowadzenia powyższej zasady było ustanowienie nowej instytucji prawa spadkowego mającej służyć do realizacji ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe, a mianowicie wykazu inwentarza.
Znaczenie wykazu inwentarza
Wykaz inwentarza jest prywatnym dokumentem zawierającym spis wszystkich aktywów i pasywów wchodzących w skład spadku. Zgodnie z art. 1031 § 2 kodeksu cywilnego, w przypadku przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, spadkobierca odpowiada za długi spadkowe do wartości ustalonego w wykazie stanu czynnego spadku. Jeżeli jednak wykaz nie zostanie sporządzony, spadkobiercy, mimo przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza, będą odpowiadać za długi spadkowe bez ograniczeń. Nie zostanie bowiem oznaczona granica ich odpowiedzialności, którą jest wartość stanu czynnego spadku.
W praktyce więc sporządzenie wykazu inwentarza umożliwi realizację ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe. Co więcej wykaz stanowi listę długów spadkowych, która pełni funkcję informacyjną dla wierzycieli oraz spadkobierców. Dzięki niemu wierzyciele wiedzą jakie składniki majątkowe wchodzą w skład spadku i mogą w stosunku do nich kierować swoje roszczenia a spadkobiercy zgodnie z ową listą mają spłacać długi.
Termin do złożenia wykazu inwentarza
Nowe przepisy nie wprowadziły terminu do sporządzenia wykazu inwentarza. Pozwala to uznać, że może być on sporządzony w każdym terminie także już w toku postępowania o zapłatę długów spadkowych, wytoczonego przeciwko spadkobiercy przez wierzyciela. Należy podkreślić, iż mimo tego że samo sporządzenie wykazu jest dobrowolne i nieograniczone żadnym terminem, spadkobiercy nie powinni zwlekać z tą czynnością gdyż do czasu złożenia wykazu ich odpowiedzialność za długi spadkowe jest nieograniczona.
Wykaz inwentarza a spis inwentarza
Wykaz ten stanowi obok od dawna obowiązującej instytucji spisu inwentarza alternatywny środek określenia wartości majątku spadkowego na potrzeby realizacji ograniczonej odpowiedzialności za długi spadkowe. Sporządzenie jednego z tych dokumentów jest więc warunkiem aby wobec spadkobierców zastosowane były zasady odpowiedzialności za długi spadkowe z dobrodziejstwem inwentarza.
Spis inwentarza dokonywany przez komornika funkcjonując obok wykazu inwentarza będzie zapewne instytucją wybieraną rzadziej przez spadkobierców. Komornik bowiem sporządza spis inwentarza za stosownym wynagrodzeniem, które zgodnie z art. 53 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U 2015 poz. 790 ze zm.) wynosi 10% przeciętnego wynagrodzenia za każdą rozpoczętą godzinę pracy komornika. Ponadto komornik może powoływać przy sporządzaniu spisu rzeczoznawców majątkowych, w celu wyceny poszczególnych składników majątkowych zmarłego a koszty sporządzenia stosownych opinii obciążają spadkobierców.
Nowa instytucja wykazu inwentarza jest znacznie bardziej atrakcyjna dla spadkobierców nie tylko pod względem ekonomicznym lecz także praktycznym, gdyż sposób jej uzyskania jest znacznie łatwiejszy. Wykaz bowiem stanowi prywatny spis wszystkich aktywów i pasywów wchodzących w skład spadku, więc sporządza go spadkobierca lub inna osoba do tego uprawniona. Spis inwentarza sporządza komornik na podstawie postanowienia sądu o spisie inwentarza.
Występująca jednak w praktyce możliwość pojawienia się wątpliwości co do rzeczywistego składu masy spadkowej, czy to w przypadku złożenia wielu spisów inwentarza przez osoby do tego upoważnione lub w przypadku kwestionowania przez wierzycieli wyceny tego majątku, może rodzić niejasności co do właściwego stanu spadku. W sytuacji takiej wątpliwości rozstrzygnie właśnie spis inwentarza sporządzony przez komornika, który jako dokument urzędowy będzie miał pierwszeństwo przed wykazami inwentarza.
Kto może sporządzić wykaz inwentarza
Zgodnie z art. 1031¹ § 1 kodeksu cywilnego uprawnieni do złożenia wykazu inwentarza są: spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, zapisobierca windykacyjny oraz wykonawca testamentu.
W sprawie jednego spadku może być złożony jeden lub wiele wykazów inwentarza, gdyż możliwa jest sytuacja złożenia przez każdego z uprawnionych podmiotów odrębnego wykazu. Wynika to z faktu, że każdy spadkobierca, zapisobierca windykacyjny czy wykonawca testamentu może samodzielnie sporządzić wykaz inwentarza przy czym istnieje również możliwość sporządzenia przez uprawnionych jednego wspólnego wykazu. Możliwa jest również sytuacja złożenia przez osobę uprawnioną więcej niż jednego wykazu. Wówczas wykaz złożony później należy traktować jako uzupełnienie wcześniejszego.
Ustawodawca nie przewidział aby do kręgu uprawnionych do złożenia wykazu inwentarza należał wierzyciel. Niestety nie ma on także bezpośredniego wpływu na treść wykazu, który został złożony. Co jednak gdy okaże się, że w jego ocenie wykaz nie uwzględnia wszystkich składników majątku spadkodawcy lub że ich wycena została przez spadkobiercę zaniżona? Wówczas wierzyciel może skorzystać z uprawnienia do wystąpienia z wnioskiem o sporządzenie spisu inwentarza przez komornika (art. 637 kodeksu postępowania cywilnego). Spis taki będzie rozstrzygający, gdyż jako dokument urzędowy ma on charakter nadrzędny nad wykazem. W przypadku wątpliwości co do rzeczywistej wartości poszczególnych składników majątkowych wchodzących w skład spadku komornik może wystąpić o przeprowadzenie wyceny przez rzeczoznawcę majątkowego.
Kiedy można złożyć wykaz inwentarza
Omawiane zmiany znajdą zastosowanie do spadków otwartych od dnia 18 października 2015 roku. W przypadku gdy spadkodawca zmarł przed tą datą, zastosowanie będą miały przepisy w brzmieniu dotychczasowym. Warunkiem do złożenia wykazu inwentarza jest także przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Przyjęcie to może nastąpić w dwóch sytuacjach.
W przypadku gdy nie minął jeszcze sześciomiesięczny termin od śmierci spadkodawcy przyjęcie spadku nastąpić może w formie oświadczenia złożonego przed sądem (np. w toku rozprawy spadkowej) albo u notariusza. Natomiast po upływie tego sześciomiesięcznego terminu następuje ono z mocy samego prawa i w takim przypadku nie trzeba składać żadnego oświadczenia.
Niezależnie od tego w jaki sposób nastąpiło przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza, w obu opisanych sytuacjach należy złożyć wykaz inwentarza. Wykazu nie sporządzają spadkobiercy, którzy przyjęli spadek wprost, bowiem oni odpowiadają za długi spadkowe bez ograniczenia odpowiedzialności oraz spadkobiercy, którzy spadek odrzucili.
Obowiązki spadkobiercy
Spadkobierca, który złożył wykaz inwentarza ma obowiązek spłacania długów spadkowych zgodnie ze złożonym wykazem. Nie może jednak zasłaniać się brakiem znajomości wykazu inwentarza złożonego przez innego spadkobiercę, zapisobiercę windykacyjnego lub wykonawcę testamentu.
Powzięcie informacji o innym wykazie nie jest trudne z uwagi na obowiązek ogłoszenia przez sąd o każdorazowym złożeniu wykazu. Spadkobierca, który spłaca długi zgodnie ze złożonym przez siebie wykazem nie może więc zasłaniać się niewiedzą o innych długach spadkowych, jeśli zostały one ujawnione w innym ogłoszonym wykazie. W takim przypadku naraża się na zarzut nierzetelności, co może rodzić konsekwencje w postaci odpowiedzialności ponad wartość stanu czynnego spadku.
Jeśli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza a następnie spłacał długi ujawnione w wykazie inwentarza wyczerpał limit matematyczny odpowiadający wartości stanu czynnego spadku, wówczas nie ponosi za pozostałe długi spadkowe odpowiedzialności względem wierzycieli, o których nie wiedział lub przy wykazaniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć.
Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił tylko niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością zobowiązań już wykonanych.
Odpowiedzialność rozszerzona — ponad wartość stanu czynnego spadku
Natomiast spadkobierca, który na skutek swojego zawinionego działania, spłacał tylko niektóre długi spadkowe a wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Nie dotyczy to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia.
Sposób złożenia
Wykaz inwentarza składa się w sądzie spadku (którym jest sąd rejonowy wydział cywilny ostatniego miejsca zamieszkania osoby zmarłej) lub w sądzie, w którego okręgu znajduje się miejsce zamieszkania składającego wykaz. Nowe przepisy przewidują także możliwość złożenia wykazu inwentarza u notariusza. Notariusz umieszcza treść wykazu w protokole sporządzonym w formie aktu notarialnego. Za sporządzenie protokołu dokumentującego złożenie wykazu inwentarza notariusz pobierze 200 zł powiększone o podatek VAT (art. 10 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 czerwca 2004 roku w sprawie maksymalnych stawek taksy notarialnej).
Należy dodać, że w obecnym stanie prawnym wyłączono możliwość sporządzania wykazu inwentarza przez konsula.
Sąd niebędący sądem spadku niezwłocznie przesyła wykaz inwentarza do sądu spadku. Podobnie zgodnie z art. 636 ³ kodeksu postępowania cywilnego, notariusz ma obowiązek wysłać wypis protokołu obejmującego wykaz inwentarza do sądu spadku. Sąd spadku natomiast zarządza ogłoszenie o złożeniu wykazu inwentarza co oznacza, że może się zapoznać z jego treścią każdy kto tą potrzebę dostatecznie uzasadni (art. 638 ¹ § 3 pkt 1 kodeksu postępowania cywilnego. Jawność wykazu daje możliwość zapoznania się z nim przez wierzycieli spadkowych. Mogą oni po zapoznaniu się z nim zgłaszać swoje wierzytelności bezpośrednio do spadkobierców.
Elementy wykazu inwentarza
Zgodnie z art. 1031¹ § 3 kodeksu cywilnego w wykazie inwentarza z należytą starannością ujawnia się przedmioty należące do spadku oraz przedmioty zapisów windykacyjnych, z podaniem ich wartości według stanu i cen z chwili otwarcia spadku, a także długi spadkowe i ich wysokość według stanu z chwili otwarcia spadku. W razie ujawnienia po złożeniu wykazu inwentarza przedmiotów należących do spadku, przedmiotów zapisów windykacyjnych lub długów spadkowych pominiętych w wykazie inwentarza składający wykaz uzupełnia go. Do uzupełnienia wykazu stosuje się przepisy dotyczące składania wykazu inwentarza.
Konieczne elementy, które powinien zawierać wykaz inwentarza złożony w sądzie określa rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z sprawie określenia wzoru wykazu inwentarza oraz sposobu udostępniania druków tego wzoru z dnia 22 września 2015 roku (Dz. U 2015 poz. 1537). Wzór wykazu, stanowiący załącznik do rozporządzenia znajdziecie Państwo poniżej.
wróć<<